Հայստանում տարածված 22 տեսակից թունավոր են միայն 4 տեսակի իժերը՝ գյուրզան, հայկական իժը, Դարևսկու իժը և Երևանյան տափաստանային իժը: Օձերը նախահարձակ չեն և խայթում են միայն ինքնապաշտպանության նպատակով:
«Մուրացան» համալսարանական հիվանդանոցի թունաբանության և մանկական վերակենդանացման կլինիկայի ղեկավար Մարինե Գրիգորյանի փոխանցմամբ՝ իժերի թույնը ունենում է տեղային և համակարգային ազդեցություն՝ զարգացնելով արյան, մակարդելիության, սիրտ անոթային համակարգի, նաև կծած տեղում մաշկի և մկանների ծանր ախտահարում:
Տեղային ազդեցություն (15 րոպեից — մի քանի ժամերի ընթացքում)
- ճառագայթող բնույթի ցավ (վերջույթից դեպի թևատակ/աճուկ)
- կծած տեղում հարաճուն այտուցի զարգացում և տարածում դեպի հարակից հատվածներ (կծած վերջույթից դեպի իրան, գոտկատեղ)
առավել վտանգավոր է պարանոցի և գլխի շրջանում կծածը, երբ այտուցը սպառնում է շնչուղիների անցանելիության խանգարմանը - կծած տեղի ավշահանգույցների և ավշային անոթների զգայունություն(թույնը տարածվում է ավշային ուղիներով և ավշահանգույցների մեծացումը կանխորոշում է ծանր սիստեմոտոքսիկ ազդեցություն)
- կծածի հետքեր․ թունավոր ժանիքների երկու կամ մեկ կետային ատամնա հետքեր, իսկ կրկնակի կծածի դեպքում` բազմակի կետային կամ քերծված վերքերի տեսքով,երբեմն նաև ատիպիկ, առանց բնորոշ ատամնահետքերի,
- թունավորումը վկայող տեղային բնորոշ նշաններից են հարաճուն այտուցը, կարմրությունը, կապտուկները, արյունազեղումները, էկխիմոզները, բուլաները, մեռուկային օջախները:
Համակարգային ազդեցություն (5 րոպեից — մի քանի ժամերի ընթացքում)
- տագնապ, ընդհանուր թուլություն, գլխապտույտ,ծանր դեպքերում՝ գիտակցության ընկճում
- սրտխառնոց, փսխումներ, մետաղական համ բերանում, փորացավ, գլխացավ, դող, գերքրտնություն
- հաճախաշնչություն,հաճախասրտություն, արյան ճնշման անկում
- ծանր դեպքերում՝ արյան մակարդելիության խանգարման, հեմոլիզի նշաններ
- կոագուլոպաթիայի, երկրորդային արյունազեղումների, դեպի կծած վերջույթ հեղուկի արտանետման հետևանքով զարգացող հիպովոլեմիան և/կամ թույնի ուղղակի ազդեցությամբ պայմանավորված վազոդիլատացիան/սրտամկանի ընկճումը կարող են հանգեցնել ծանր շոկի:
Ի՞նչ անել եթե խայթել է օձը
- պառկեցնել տուժածին,
- հորդորել, հանգստացնել, բացատրել, որ չշարժի կծած վերջույթը,
- անշարժեցնել կծած վերջույթը ֆունկցիոնալ դիրքով, կծած վերքը պահելով սրտի մակարդակին հավասար դիրքում (վերջույթի ցածր դիրքը կնպաստի այտուցի ավելացմանը, իսկ բարձր դիրքը՝ թույնի արագ ներթափանցմանը),
- կծած հատվածից հեռացնել սեղմող/ճնշող հագուստը,կապերը, կոշիկը, մատանիները և այլ․ պետք չէ հանել չճնշող հագուստը, մաքսիմալ պակասեցնելով ավելորդ շարժումները և թույնի արագ տարածումը,
- չափել և նշել այտուցի մաքսիմալ տարածման սահմանը՝ հետագա համեմատության համար:
Օձի խայթոցի դեպքում արգելված են հետևյալ միջամտությունները
- բերանով կամ մեխանիկական սարքով թույնի արտածծում,
- կտրվածքներ վերքի շրջանում,
- վերքի այրում,
- սառցեպարկեր դնելը,
- ճնշող վիրակապ,
- լարան,
- վերքի մշակում կամ լվացում (եթե հիվանդանոց տեղափոխելը տևում է < 1 ժամ),
- ալկոհոլի ընդունում:
Հավաքագրել անամնեզ
- ճշտել դեպքի վայրը և ժամը,
- ճշտել դեպքի հանգամանքները՝ արդյոք առկա է նաև վնասվածք,
- հնարավորինս ճշտել օձի տեսակը, օգնում են դիգիտալ նկարները,
- ճշտել մինչև բժշկական փուլում ցուցաբերած բուժօգնությունը,
- ճշտել արդյոք առկա են ուղեկցող հիվանդություններ և ռեգուլյար ընդունվող դեղորայք(ասպիրին, բետա պաշարիչ, ոչ ստերոիդ հակաբորբոքային, հակամակարդիչ դեղամիջոցներ), որոնք կարող են խանգարել կլինիկական գնահատմանը կամ բուժմանը,
- ճշտել, ստացել է արդյոք հակափայտացման պատվաստումը, եթե ոչ, ապա ձեռնարկել անատոքսինի ներարկումը:
Կենսական ցուցանիշների մոնիտորինգ
- գիտակցություն, շնչառություն, պուլս, սրտի ռիթմ, զարկերակային ճնշում, մարմնի ջերմություն, դիուրեզ,
- ապահովել վերջույթի շարունակական անշարժեցումը, չափել և նշել ավելացող այտուցի սահմանները,
բոլոր տուժածները ենթակա են հոսպիտալիզացիայի և նվազագույնը 12 ժամ վերահսկողության և պետք է տեղափոխվեն մոտակա բուժհաստատույթուն, որտեղ հասանելի է հակաթույնը:
Հակաթույնի ներարկման բացարձակ ցուցումներ են՝
- արտահայտված տեղային և համակարգային ախտանիշների առկայությունը
- տեղային այտուցների արագ հարաճը առաջին 2-4 ժամերի ընթացքում վերջույթի կեսից ավելին(վերին վերջույթի դեպքում դաստակից վեր, ստորինի դեպքում՝ կոճից վեր),
- շոկը,
- աղեստամոքսային ախտանիշներ,
- նյարդաբանական ախտանիշներ:
Հավելենք, որ այս տարի նախորդ տարիների համեմատ՝ օձի խայթոցի դեպքերը զգալիորեն նվազել են: